ԿԱՃԱՌ
ԳԻՏԱԿԱՆ ՊԱՐԲԵՐԱԿԱՆ
II, 2021
Երաշխավորվել է տպագրության ՀՀ գիտությունների ազգային ակադեմիայի գիտակրթական միջազգային կենտրոնի գիտական խորհրդի կողմից

 

ԳԱՅԱՆԵ ԵԳԱՆՅԱՆ
Խ. Աբովյանի անվան Հայկական պետական մանկավարժական
Համալսարան, մանկավարժական գիտությունների թեկնածու
ՊԷԹԹԻ ՔԻԼԷՐՃԵԱՆ
Խ. Աբովյանի անվան Հայկական պետական մանկավարժական
Համալսարանի մագիստրոս
 

Մեդիակրթության մանկավարժական պայմանները տարրական դպրոցում
 

Համառոտագիր
21-րդ դա­րի հանձ­նա­րա­րա­կաններից է մե­դիան և մե­դիա­յի կի­րա­ռու­մը կրթա­կան գոր­ծըն­թա­ցում, որն ու­նի հա­մա­մարդ­կա­յին ար­ժե­կողմ­նո­րո­շիչ նշա­նա­կութ­յուն. մե­դիակր­թութ­յու­նը ման­կա­վար­ժա­կան գոր­ծըն­թա­ցում յու­րա­քանչ­յուր ա­ռար­կա­յի շրջա­նա­կում հաս­ցեագր­վում է յու­րա­քանչ­յուր ե­րե­խա­յի՝ ա­պա­հո­վե­լով ա­կա­դե­միա­կան ա­ռար­կա­յի անհ­րա­ժեշտ նպա­տակ­ներն ու ու­սում­նա­կան արդ­յու­նա­վետ գոր­ծու­նեութ­յու­նը, վերջ­նարդ­յունք­նե­րը:
Մե­դիան գոր­ծիք է ման­կա­վար­ժա­կան գոր­ծըն­թա­ցում վաղ ու­սուց­ման խա­ղե­րի, գե­ղա­գի­տա­կան դաս­տիա­րա­կութ­յան, լեզ­վի ի­մա­ցութ­յան, ինչ­պես նաև մա­թե­մա­տի­կա­յի, կրո­նի կամ բա­րո­յա­գի­տութ­յան հա­մար: Մե­դիան կի­րա­ռե­լու նպա­տա­կով բա­վա­կան չէ միայն տի­րա­պե­տել մշակ­ված սար­քա­վո­րում­նե­րի: Տար­րա­կան դպրո­ցում հա­մա­պա­տաս­խան մե­դիա­մի­ջոց­նե­րով հա­գե­ցած դա­սա­սեն­յա­կը, ի­հար­կե, ա­վե­լի գրա­վիչ է ա­շա­կերտ­նե­րի հա­մար և հ­նա­րա­վո­րութ­յուն կտա ու­սում­նա­ռութ­յան կրթող, զար­գաց­նող և դաս­տիա­րա­կող գոր­ծըն­թա­ցը դարձ­նել դյու­րին, ակ­նա­ռու և խ­թա­նող:
Տար­րա­կան դպրո­ցում ու­սում­նա­կան գոր­ծըն­թա­ցի կազ­մա­կերպ­ման ըն­թաց­քում մե­դիա­յի վե­րահս­կե­լի կի­րա­ռու­մը հատ­կա­պես անհ­րա­ժեշտ է եր­ևա­կա­յութ­յան և ս­տեղ­ծա­գոր­ծա­կա­նութ­յան, ինք­նու­րույն ո­րո­նո­ղա­կան կա­րո­ղութ­յուն­նե­րի զար­գաց­ման հա­մար: Հե­ռուս­տա­տե­սութ­յան, ձայ­նագ­րի­չի, շար­ժան­կա­րի կամ մուլ­տի­մե­դիա հա­մա­կարգ­չի հետ աշ­խա­տե­լը նույն­չափ կա­րող է նպաս­տել մե­դիակր­թութ­յա­նը, ինչ­պես մա­մու­լի, գրքե­րի հետ աշ­խա­տե­լը: Մե­դիա­սար­քա­վո­րում­նե­րն ընտր­վում են հան­րակր­թա­կան դպրո­ցի ու­սում­նա­կան ծրագ­րին հա­մա­պա­տաս­խան՝ նպա­տակ­նե­րի սահ­ման­մամբ և կա­տար­ված փոր­ձի պար­բե­րա­կան գնա­հատ­մամբ: Այս­տեղ տե­ղին է  կար­ևո­րել տեխ­նո­լո­գիա­կան սար­քա­վո­րում­նե­րի վե­րահս­կե­լի կի­րա­ռու­մը. մե­դիա­յի չա­փա­զանց կի­րա­ռու­մը տար­րա­կան դպրո­ցում կա­րող է եր­բեմն խո­չըն­դո­տել սո­վո­րող­նե­րի ճա­նա­չո­ղա­կան, ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան կա­րո­ղութ­յուն­նե­րի դրսևոր­մա­նը:
Այ­սօր անհ­րա­ժեշ­տութ­յուն է ա­ռա­ջա­ցել ծնող­նե­րի և­ ու­սուց­չի կող­մից ե­րե­խա­յի օ­ժան­դակ տե­ղե­կատ­վութ­յան ստաց­ման գոր­ծըն­թաց­նե­րի, բո­վան­դա­կութ­յան և ժա­մա­նա­կի խիստ վե­րահս­կո­ղութ­յան ու դրանց ման­կա­վար­ժա­կան ուղ­ղորդ­ման՝ հա­մա­կարգ­չից և հա­մա­ցան­ցից կան­խար­գել­ման հա­մար։
Բա­նա­լի բա­ռեր և բա­ռա­կա­պակ­ցութ­յուն­ներ. մե­դիակր­թութ­յուն, տար­րա­կան դպրոց, մե­դիագ­րա­գի­տութ­յուն, մե­դիա­գոր­ծիք­ներ, մե­դիա­կոմ­պե­տեն­ցիա­ներ, ման­կա­վար­ժա­կան պայ­ման­ներ։

ԵՆՈՔ ԳՐԻՇԿՅԱՆ
Երևանի պետական համալսարան
բանասիրական գիտությունների թեկնածու
 

Բնագավառային ցուցչի կիրառումը մեքենական թարգմանության մեջ
 

Համառոտագիր
Ներ­կա հոդ­վա­ծը հա­մա­ռո­տա­կի ու­սում­նա­սի­րում է մարդ­կա­յին և մե­քե­նա­կան թարգ­մա­նութ­յան առջև ծա­ռա­ցած խնդիր­նե­րը, ինչ­պես նաև ներ­կա­յաց­նում է մե­քե­նա­կան թարգ­մա­նութ­յան ըն­թաց­քում կի­րառ­վող բա­ռա­յին նկա­րագ­րութ­յան նոր մե­թոդ, որի շնորհիվ հնարավոր է ա­ռա­վել ա­րագ ու ճշգրիտ թարգ­մա­նութ­յուն­ներ կա­տա­րել: Ա­ռա­ջար­կվում է բնա­գա­վա­ռա­յին ցու­ցի­չը, որն ան­մի­ջա­պես կկցվի բա­ռին` բնո­րո­շե­լով նրա կի­րա­ռութ­յան ո­լոր­տը և հս­տա­կեց­նե­լով բա­ռի ի­մաս­տա­յին դաշ­տը: Այս ցու­ցի­չը կհեշ­տաց­նի մե­քե­նա­կան հա­մա­կար­գի կող­մից բա­ռա­յին ընտ­րութ­յու­նը` զգա­լիո­րեն բարձ­րաց­նե­լով մե­քե­նա­կան թարգ­մա­նութ­յան ո­րա­կը:
Բ­նա­գա­վա­ռա­յին ցու­ցի­չը նե­րա­ռում է հետև­յալ ե­րեք հիմ­նա­կան ո­լորտ­նե­րի ի­մաս­տա­բա­նա­կան նկա­րագ­րութ­յու­նը` գի­տա­կան, հա­սա­րա­կա­կան կամ սո­ցիա­լա­կան և հու­մա­նի­տար: Այս ե­րեք ո­լորտ­նե­րը նե­րա­ռում են են­թա­դաշ­տեր, ո­րոնք սո­վո­րա­բար խառն­վում են գլխա­վոր ցուց­չին գծի­կի մի­ջո­ցով, ո­րը դրվում է սկզբում:
Գի­տա­կան ​​ո­լոր­տը նե­րա­ռում է այն­պի­սի են­թաո­լորտ­ներ, ինչ­պի­սիք են աշ­խար­հագ­րութ­յու­նը, մա­թե­մա­տի­կան, քի­միան, ֆի­զի­կան, տնտե­սագի­տութ­յու­նը, բժշկութ­յու­նը և­ այլն: Կի­րա­ռա­կան գի­տութ­յուն­նե­րի ցու­ցի­չը պա­րու­նա­կում է տար­բեր բա­ռեր, ո­րոնք օգ­տա­գործ­վում են նույն գի­տա­կան ​​ո­լոր­տի այլ են­թա­դաշ­տե­րում՝ հա­մա­կար­գիչ, հե­ռա­խոս, գոր­ծա­ռույթ և­ այլն, ինչն էլ վճռա­կան դեր է խա­ղում բազ­մի­մաստ բա­ռե­րի տար­բե­րակ­ման մեջ, օ­րի­նակ` մկնիկ (սար­քա­վո­րում), ար­մատ (մա­թե­մա­տի­կա­կան) և­ այլն:
Հա­սա­րա­կա­կան կամ սո­ցիա­լա­կան ցու­ցի­չը պա­րու­նա­կում է են­թա­ցու­ցիչ­ներ, ո­րոնք նե­ղաց­նում են բա­ռե­րի ի­մաս­տը և նե­րա­ռում են ար­վես­տի, գյու­ղատն­տե­սութ­յան, ի­րա­վուն­քի, կրթութ­յան, կրո­նի, ֆի­նանս­նե­րի, ժա­մա­նա­կի, տրանս­պոր­տի, մար­դանց և­ այլ ո­լորտ­ներ: Սա ի­մաս­տա­բա­նա­կան ա­մե­նա­լայն ո­լորտն է, որն ու­նի բազ­մա­թիվ են­թա­դաշ­տեր, ո­րոնք մակն­շում են այն­պի­սի խմբե­րին պատ­կա­նող բա­ռեր, ինչ­պի­սիք են ճար­տա­րա­պե­տութ­յու­նը, գույ­նե­րը, խա­ղե­րը, ե­րաժշ­տութ­յու­նը, սպոր­տը և­ այլն (ար­վես­տի ցուց­չի հա­մար), հա­գուստ, խմիչք­ներ, սնունդ և­ ար­տադ­րութ­յուն (գյու­ղատն­տե­սութ­յան ցուց­չի հա­մար), իսկ ժա­մա­նա­կի, մարդ­կանց, մաս­նա­գի­տութ­յուն­նե­րի և կ­րո­նի, տնա­յին տնտե­սութ­յան մեջ կի­րառ­վող ա­ռար­կա­նե­րի հաս­կա­ցութ­յուն­ներն առ­կա են այս խմբում` հա­սա­րա­կութ­յան մեջ դրա լայն կի­րառ­ման պատ­ճա­ռով: Հու­մա­նի­տար ո­լոր­տը բնու­թագ­րում է լե­զու­նե­րում, գրա­կա­նութ­յան և մա­տե­նագ­րութ­յան մեջ օգ­տա­գործ­վող տեր­մին­նե­րը: Այս են­թա­ցու­ցիչ­նե­րը օգ­նում են բնու­թագ­րել և տար­բե­րել լե­զու­նե­րը ազ­գե­րից, գրքե­րի վեր­նագ­րե­րը սո­վո­րա­կան բա­ռե­րից ու ար­տա­հայ­տութ­յուն­նե­րից, ինչ­պես նաև նկա­րագ­րում են գրա­կա­նութ­յան ո­ճե­րը (վա­վե­րագ­րա­կան, հե­քիա­թա­յին, դրա­մա­տիկ և­ այլն): Ի­րենց հեր­թին դրանք կա­րող են հե­տա­գա­յում սահ­ման­վել որ­պես ար­ձակ կամ բա­նաս­տեղ­ծութ­յուն:
Ներ­կա­յաց­վող նա­խագ­ծում բո­լոր բա­նաձ­ևե­րը տրվել են` հաշ­վի առ­նե­լով բնա­գա­վա­ռա­յին ցուց­չի առ­կա­յութ­յու­նը և ն­րա վեր­ջա­վոր դիր­քը: Կախ­ված թարգ­ման­վող լեզ­վից՝ տվյալ թարգ­ման­ված տար­բե­րա­կը պետք է հետ­ևի վե­րո­հիշ­յալ բա­նաձ­ևին:
Բա­նա­լի բա­ռեր և բա­ռա­կա­պակ­ցութ­յուն­ներ. մե­քե­նա­կան թարգ­մա­նութ­յուն, բա­ռի­մաստ, մե­տա­լե­զու, հա­մընդ­հա­նուր լեզ­վի տե­սութ­յուն, ար­հես­տա­կան բա­նա­կա­նութ­յուն։

ԳԱՅԱՆԵ ՊՈՂՈՍՅԱՆ
ՀՀ Գիտությունների ազգային ակադեմիայի
Էկոլոգանոոսֆերային հետազոտությունների կենտրոն,
ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի «Կրթություն հանուն կայուն զարգացման» ամբիոնի վարիչ,
կենսաբանական գիտությունների թեկնածու
ՄԵՐԻ ԳՐԻԳՈՐՅԱՆ
ՀՀ Գիտությունների ազգային ակադեմիայի
Էկոլոգանոոսֆերային հետազոտությունների կենտրոն,
ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի «Կրթություն հանուն կայուն զարգացման» ամբիոնի մեթոդիստ
ԵԼԵՆԱ ԱՄԻՐՅԱՆ
ՀՀ Գիտությունների ազգային ակադեմիայի Էկոլոգանոոսֆերային հետազոտությունների կենտրոն,
ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի «Կրթություն հանուն կայուն զարգացման» ամբիոնի մեթոդիստ
 

Կրթության որակի ուսումնասիրությունը հանրակրթության ոլորտում կորոնավիրուսային
համաճարակի պայմաններում
 

Համառոտագիր
ՔՈՎԻԴ-19 հա­մա­ճա­րա­կը հան­գեց­րել է մատմության պատ­մութ­յան ոնջ ըն­թաց­քում կրթութ­յան հա­մա­կար­գի գոր­ծառ­նութ­յան ա­մե­նա­մեծ խա­փան­մա­նը, որն ազ­դել է գրե­թե 1.6 մլրդ սո­վո­րող­նե­րի վրա ա­վե­լի քան 190 երկր­նե­րում և բո­լոր մայր­ցա­մաք­նե­րում: Դպ­րոց­նե­րի և­ այլ ու­սում­նա­կան հաս­տա­տութ­յուն­նե­րի փա­կումն ազ­դել է ու­սա­նո­ղա­կան բնակ­չութ­յան 94 տո­կո­սի վրա, իսկ ցածր ե­կա­մուտ կամ մի­ջի­նից ցածր ե­կա­մուտ ու­նե­ցող երկր­նե­րում այս ցու­ցա­նի­շը հա­սել է 99 տո­կո­սի (­Հա­յե­ցա­կարգ ՅՈՒՆԵՍԿՕ, 2020թ.): Ինչ­պես և­ աշ­խար­հի բո­լոր երկր­նե­րը, Հա­յաս­տա­նը ևս ան­մասն չի մնա­ցել հա­մա­ճա­րա­կի հասց­րած վնա­սից:
Ն­մա­նա­տիպ հե­տա­զո­տութ­յան ի­րա­կա­նաց­ման համար խթան է հան­դի­սա­ցել ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ա­սո­ցաց­ված դպրոց­նե­րի ցան­ցի կող­մից ի­րա­կա­նաց­վող նա­խա­ձեռ­նութ­յու­նը, որի նպատակն է ներ­կա­յիս ՔՈՎԻԴ-19 հա­մա­ճա­րա­կի պայ­ման­նե­րում ի­րա­զե­կել և հե­տա­զո­տել հան­րակր­թութ­յու­նում ըն­թա­ցող կրթա­կան գոր­ծըն­թաց­նե­րը, կրթութ­յան ո­րա­կը, առ­ցանց դա­սե­րի ա­ռա­վե­լութ­յուն­նե­րը և թե­րութ­յուն­նե­րը:
Սույն հե­տա­զո­տութ­յան նպա­տակն է հա­մա­ճա­րա­կա­յին պայ­ման­նե­րում խթա­նել հան­րակր­թութ­յան ոլորտում կա­յուն զար­գաց­ման 4-րդ ն­պա­տա­կի ի­րա­գործ­ումը: Ծ­րագ­րի ըն­թաց­քում սո­վո­րող­նե­րին ներ­կա­յաց­վել է ՔՈՎԻԴ-19-ի ժա­մա­նակ առ­ցանց և հիբ­րիդ ու­սուց­ման դժվա­րութ­յուն­նե­րը և­ ա­ռա­վե­լութ­յուն­նե­րը, մաս­նակ­ցութ­յան կար­ևո­րութ­յու­նը, ինք­նու­րույն և­ ինք­նա­վար սո­վո­րե­լու կա­րո­ղութ­յու­նը, ապ­րու­մակց­ման և փո­խօգ­նութ­յան կար­ևո­րութ­յու­նը:
Հե­տա­զո­տութ­յան ի­րա­կա­նաց­ման հա­մար, որպես օբյեկտ  ընտր­վել են ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ա­սո­ցաց­ված և գոր­ծըն­կեր դպրոց­ներ, ո­րոնք ակ­տիվ մաս­նակ­ցութ­յուն են ու­նե­ցել ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի կող­մից ի­րա­կա­նաց­ված նախ­կին ծրագ­րե­րում, ինչ­պես նաև ներգ­րավ­ված են ե­ղել տար­բեր տե­ղա­կան և մի­ջազ­գա­յին ծրագ­րե­րում:
Ծ­րագ­րի արդ­յունք­նե­րը ցույց են տվել, որ կրթութ­յունն ա­ռա­վել արդ­յու­նա­վետ է առ­ցանց և­ առ­կա (հիբ­րիդ) ձևե­րի զու­գա­հեռ  ի­րա­կա­նաց­ման դեպ­քում: Հիբ­րի­դա­յին  ու­սու­ցու­մը հնա­րա­վո­րութ­յուն է տվել, օգ­տա­գոր­ծե­լով ժա­մա­նա­կա­կից տե­ղե­կատ­վա­կան տեխ­նո­լո­գիա­ներ և լու­ծե­լով կազ­մա­կերպ­չա­կան ո­րոշ խնդիր­ներ, ա­պա­հո­վել ա­շա­կերտ­նե­րի բարձր ա­ռա­ջա­դի­մութ­յուն:
Բա­նա­լի բա­ռեր և բա­ռա­կա­պակ­ցութ­յուն­ներ. ո­րակ­յալ կրթութ­յուն, առ­ցանց և հիբ­րիդ ու­սու­ցում, հա­մա­ճա­րա­կա­յին պայ­ման­ներ, կրթա­կան ճգնա­ժամ։

ՆԱՐԻՆԵ ՎԱՐԴԱՆՅԱՆ
ՀՀ Գիտությունների ազգային ակադեմիայի
Գիտակրթական միջազգային կենտրոն,
կրթության որակի ապահովման բաժնի պետ,
բանասիրական գիտությունների թեկնածու, ԳԿՄԿ դոցենտ
ԳԱՅԱՆԵ ՂԱՐԱԽԱՆՅԱՆ
ՀՀ Գիտությունների ազգային ակադեմիայի
Գիտակրթական միջազգային կենտրոնի մագիստրանտ
ԱՆԺԵԼԱ ՂԱԼԱՄԴԱՐՅԱՆ
ՀՀ Գիտությունների ազգային ակադեմիայի
Գիտակրթական միջազգային կենտրոն,
կրթության որակի ապահովման բաժնի սոցիոլոգ, ԵՊՀ ասպիրանտ
ԱՆՆԱ ՄՐՅԱՆ
ՀՀ Գիտությունների ազգային ակադեմիայի
Գիտակրթական միջազգային կենտրոնի մագիստրանտ
 

Ագրոտուրիզմի ներկա վիճակը և զարգացման հեռանկարները Հայաստանում
 

Համառոտագիր
Վեր­ջին տա­րի­նե­րին ամ­բողջ աշ­խար­հում մեծ ա­րա­գութ­յամբ զար­գա­նում է ագ­րո­տու­րիզ­մը, բա­ցա­ռութ­յուն չէ նաև Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տութ­յու­նը: Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տութ­յու­նում ագ­րո­տու­րիզ­մի զար­գաց­ման հա­մար կան բա­վա­կա­նին լուրջ նա­խադր­յալ­ներ:
Տվ­յալ հե­տա­զո­տութ­յու­նը նպա­տակ ու­նի բա­ցա­հայ­տել ՀՀ-ում ագ­րո­տու­րիզ­մի ներ­կա վի­ճա­կը՝ ուր­վագ­ծե­լով դրա զար­գաց­ման հե­ռան­կար­նե­րը, մաս­նա­վո­րա­պես հանրային կապերի (PR) դե­րը այս ո­լոր­տի զար­գաց­ման գոր­ծում: Անհ­րա­ժեշտ տե­ղե­կատ­վութ­յու­ն հա­վա­քագ­րե­լու հա­մար օգ­տա­գործ­վել է փոր­ձա­գի­տա­կան հար­ցազ­րույ­ցի, փաս­տաթղ­թե­րի վեր­լու­ծութ­յան, ո­րա­կա­կան խո­րին հար­ցազ­րույց­նե­րի և դիտ­ման մե­թոդ­նե­րը:
Ու­սում­նա­սիր­ված տվյալ­նե­րը վե­րա­բե­րում են մինչև 2020 թվա­կա­նի ա­ռա­ջին կի­սամ­յա­կը ՀՀ-ում տա­րա­ծում ունեցող գաստ­րոտ­նե­րին, տուն-ար­վես­տա­նոց­նե­րին, ար­կա­ծա­յին զբո­սաշր­ջութ­յա­նը և­ ագ­րո­տու­րիզ­մի այլ հե­տաքր­քիր ուղ­ղութ­յուն­նե­րին, որոնք գոր­ծում են ՀՀ տար­բեր մար­զե­րում, մաս­նա­վո­րա­պես՝ Գե­ղե­րա­քու­նիքում, Վա­յոց Ձորում, Շի­րակում, Լո­ռիում, Կո­տայքում, Տա­վուշում, Ա­րա­գա­ծոտնի, Ա­րա­րատի մարզերում:
Կա­րե­լի է նշել, որ ՀՀ-ն­ ու­նի բո­լոր նպաստավոր պայ­ման­նե­րը, ո­րոնք կա­րող են գրա­վել զբո­սաշր­ջի­կին, սա­կայն այդ ծա­ռա­յութ­յուն­նե­րը լիար­ժեք և­ ամ­բող­ջութ­յամբ ներ­կա­յաց­ված չեն հա­յաս­տան­յան և­ օ­տա­րերկր­յա տու­րօ­պե­րա­տոր­նե­րին և­ ան­հատ զբո­սաշր­ջիկ­նե­րին:

Հե­տա­զո­տութ­յան արդ­յունք­նե­րը թույլ են տա­լիս եզ­րա­կաց­նել, որ

• Ագ­րո­տու­րիզ­մն ու­նի զար­գաց­ման հե­ռան­կա­ներ ՀՀ-ում:
• Ագ­րո­տու­րիզ­մը կա­րող է նպաս­տել ՀՀ տար­բեր գյու­ղե­րի և հա­մայնք­նե­րի զար­գաց­մա­նը։
• Զար­գաց­ման հա­մար կար­ևոր նա­խադր­յալ է պլա­նա­վոր­ված PR ար­շավ­նե­րի կազ­մա­կեր­պու­մը։
• Զար­գաց­մա­նը խո­չըն­դո­տում է ՀՀ-ում հա­մընդ­հա­նուր զբո­սաշր­ջա­յին գոր­ծող հար­թա­կի բա­ցա­կա­յութ­յու­նը։
• Զար­գաց­մա­նը կնպաս­տի հայ­կա­կան զբո­սաշր­ջա­յին օ­պե­րա­տոր­նե­րի կող­մից գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջութ­յուն ա­ռա­ջար­կող փա­թեթ­նե­րի ստեղ­ծու­մը/ընդ­լայ­նու­մը։
• Կար­ևոր է ստեղ­ծել հյու­րատ­նե­րի ցանց, որ­տեղ նե­րառ­ված կլի­նեն միայն այն հյու­րատ­նե­րը, ո­րոնք զբաղ­վում են ագ­րո­տու­րիզ­մով և առաջարկում են ծառայություններ այս ոլորտում։

Բա­նա­լի բա­ռեր և բա­ռա­կա­պակ­ցութ­յուն­ներ. ագ­րո­տու­րիզմ, գյու­ղա­կան զբո­սաշր­ջութ­յուն, ագ­րո­տու­րիզ­մը Հա­յաս­տա­նում, զբո­սաշր­ջա­յին բիզ­նես, հան­րա­յին կա­պեր:

ՄԵՐԻ ՍԱՐԳՍՅԱՆ
ՀՀ Գիտությունների ազգային ակադեմիայի
Գիտակրթական միջազգային կենտրոն, գիտական ​​քարտուղար,
ՀՀ Գիտությունների ազգային ակադեմիայի լեզվի ինստիտուտի ավագ գիտաշխատող,
բանասիրական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ
 

Հայերենի բառակազմության էլեկտրոնային շտեմարանի մասին

 

Համառոտագիր
Լեզուների ձևային նկարագրությունն ավելի ու ավելի կիրառական է դարձել, այնուամենայնիվ, հարկ է նշել, որ հայոց լեզվի լիարժեք ձևային նկա­րագրություն դեռ չի կատարվել, չնայած որ որոշակի փորձեր արվել են, անհերքելի է:
Հայերենի բառակազմության էլեկտրոնային շտեմարանը (https://form lang.am/) հայոց լեզվի լիարժեք ձևային նկարագրության առաջին փուլն է միայն: Սույն հոդվածում ներկայացրել ենք հայերենի բառակազմության էլեկտրոնային շտեմարանի առավելությունները:
Հազարավոր բառերի բառակազմական վերլուծություն պարունակող էլեկտ­րոնային շտեմարանը հնարավորություն  է տալիս որոնելու բառեր, ինչ­պես նաև դրանց ձևույթները: Սա նշանակում է, որ որևէ արմատ կամ ածանց փնտրելիս հայտնվում են դրանցից կազմված բոլոր պարզ, բարդ, ածանցավոր և բարդածանցավոր բառերը: Այն մեզ հնարավորություն է տալիս բացա­հայտելու ինչպես կանոնավոր կազմությունների, այնպես էլ բոլոր տարբե­րա­կային ձևերի, շեղումների ու անկանոնությունների ամբողջական պատկերը` հաճա­խականության տվյալներով և դրանց ավտոմատ վերլուծության ու սերման հնարավորություններով:
Տվյալների շտեմարանը հիանալի հնարավորություն է տալիս ուսում­նասիրելու հայերենի բառակազմությունը համաժամանակյա և տարժամա­նա­կյա հայեցակետերով, հայտնաբերել նոր բառերի առաջացման հիմնական օրինա­չափությունները, հազարավոր օրինակներով պարզել հայերեն բառերի կազմության սկզբունքներն ու ուղիները, ունենալ պարզ, ածանցավոր, բարդ և բարդածանցավոր բառերի ամբողջական տարբերակված ցանկը:
Սույն տվյալների շտեմարանը ոչ միայն գործնական մեծ արժեք ունի հայոց լեզուն ժամանակակից տեղեկատվական տեխնոլոգիաների տիրույթում որպես հաղորդակցման միջոց ներգրավելու համար, այլև ունի տեսական մեծ արժեք բառապաշարի կառուցվածքի ճշգրիտ նկարագրությունը ներկայացնելու համար: Այն մեծ հեռանկարներ կստեղծի ոչ միայն տեսական լեզվաբանության, այլև գործնական-կիրառական խնդիրներ լուծելու համար։ Այն կարող է շատ օգտակար լինել հայագիտության հետագա զարգացման համար:
Բանալի բառեր և բառակապակցություններ. ձևային նկարագրություն, բառակազմական վերլուծություն, հայոց լեզու, էլեկտրոնային շտեմարան, տվյալների շտեմարանի հարցում:

ԶԱՐՈՒՀԻ ՀԱՅՐՅԱՆ
ՀՀ Գիտությունների ազգային ակադեմիայի
Գիտակրթական միջազգային կենտրոն,
բանասիրական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ
ԼՈՒԻԶԱ ԳԱՍՊԱՐՅԱՆ
ՀՀ Գիտությունների ազգային ակադեմիայի
Աբեղյանի անվան գրականության ինստիտուտ,
բանասիրական գիտությունների թեկնածու
 

Ղևոնդ Ալիշանի գրական գործունեությունը ռուս գրաքննադատության լույսի ներքո
 

Համառոտագիր
Ռուս-հայկական գրական հարաբերությունների պատմությունը ժամա­նակի ամենավառ և ամենանշանակալից երևույթներից է, որն, անկասկած, ամրապնդել է փոխադարձ մշակութային ժառանգությունը և խորապես նպաս­տել է ինչպես հայ, այնպես էլ ռուս ստեղծագործների և գրականագետների աշխարհընկալմանը:
20-րդ դարասկզբին հայ մշակույթը, մասնավորապես հայ գրակա­նությունը, մեծ հետաքրքրություն առաջացրեց այնպիսի ականավոր դասական­ների շրջանում, ինչպիսիք են Մ. Գորկին, Վ. Բրյուսովը, Ա. Բլոկը, Օ. Մանդել­շտամը, Ա. Բելին, Ա. Ախմատովան և այլոք: Նրանք ոչ միայն գնահատեցին հայ ստեղծագործողների գեղագիտական և ոճական հյուսվածքը, այլև ձեռնամուխ եղան ռուսերեն թարգմանելու հայկական պոեզիայի լավագույն նվաճումները:
Այս առումով մշակութային մեծ իրադարձություն կարելի է համարել «Поэзия Армении с древнейших времен до наших дней» անթոլոգիայի հրա­տարակումը 1916-թ. Վալերի Բրյուսովի խմբագրությամբ, որը գրել է նաև աշխատանքի ներածական մասը: Հրատարակությունն իրականացվել է Մ. Գոր­կու անմիջական աջակցությամբ և հսկողությամբ: Պետք է նշել, որ Վ. Բրյուսովի և Ա. Բլոկի կատարած ռուսերեն թարգմանությունները այժմ էլ թարգ­մանության գեղար­վեստական ժառանգության փայլուն նմուշներից են:
Սույն հոդվածը ներկայացնում է Ղևոնդ Ալիշանի ստեղծագործական ժա­ռանգությունը ռուս քննադատների (Վ. Բրյուսով, Յ. Վեսելովսկի) գնա­հատ­ման և մեկնաբանության լույսի ներքո: Ռուս քննադատներն արժևորում են Ալի­շա­նի բանաստեղծական անհատականությունը և ազդեցությունը ժամանակի գրական գործընթացների զարգացման վրա: Հոդվածում լուսաբանվում է նաև ռուս բանաստեղծների, թարգմանիչների և գրականագետների դերը Բրյուսովի անթոլո­գիայի հրատարակման և հանրահռչակման գործում՝ որպես ժամանակի գլխավոր մշակութային իրադարձություն:
«Արեւմտահայերի պոեզիա» անթոլոգիայի բաժինը ներառում է Ղ. Ալիշանի, Մ.Պեշիկթաշ­լյանի, Պ. Դուրյանի, Սիպիլի, Լ. Շանթի և այլոց հայտնի բա­­­նա­ստեղծու­թյունները, որոնց զուգահեռ ներկայացված են Վ. Բրյուսովի Ս. Շերվինսկու, Վ. Խոդասեւիչի, Կ. Բալմոնտի, Ս. Բոբրովի և այլոց թարգմանու­թյուն­­ները:
Գիտական ուսումնասիրությունը ցույց տվեց, որ ռուս բանաստեղծների և թարգմանիչների շրջանում Բրյուսովն առաջիններից էր, որ հետաքրքրվեց Ղ. Ալի­շանի՝ պայծառ բանաստեղծական անհատականությամբ: Եվ դա կարելի է բա­ցատ­րել նրանով, որ Ալիշանը ոչ միայն արևմտահայ պոեզիայի հայտնի ներկա­յացուցիչ էր, այլև իր ժամանակի համակողմանի խորաթափանց ստեղծա­գործող էր և հանրագիտարանային գիտելիքների տեր անհատականություն: Նա պատմաբան էր, բանասեր, թարգմանիչ, փիլիսոփա, աշխարհագրագետ, որն իր ամբողջ կյանքը նվիրեց գիտությանն ու լուսավորությանը: Բրյուսովը նույնպես օժտված անհա­տականություն էր: Նա բանաստեղծական տաղանդ էր և մեծ ներդրում է ունեցել ռուս տաղաչափության կատարելագործման գործում ՝ այն բարձրացնելով նոր՝ ավե­լի բարձր մակարդակի: Հետևաբար՝ Բրյուսովի և Ալիշանի միջև կան բազմաթիվ ընդհան­րու­թյուններ՝ լայնախոհությունը, լեզուների և համաշխարհային գրականության փայ­լ­ուն իմացությունը, գիտական գործունեության հանդեպ նվիրվածությունը, հայրենիքի նկատմամբ անհուն սերը, մշակութային արժեքների մասին իրա­զեկ­վածությունը և հումանիզմի բարձր մակարդակը: Անկասկած, նրանք դարա­շրջա­նի նշանավոր կերպարներից էին, ովքեր մեծ ներդրում են ունեցել մշակույթի, գիտության և գրականության զարգացման գործում:
Սույն հոդվածը անդրադառնում է նաև ռուս թարգմանության տեսության սկզբունքների համապարփակ ուսումնասիրությանը, այստեղ քննվել է նաև Ղ. Ալիշանի հայրենասիրական «Հրազդան» պոեմի ռուսերեն տարբերակը: Ռուս թարգ­մանիչ­ների հմտությունը և նրանց՝ հայոց լեզվի լեզվական յուրահատկու­թյուն­ների ու ազգային հատկանիշների խորքային ուսումնասիրությունը նպաստել է բնագրի ոճաժանրային առանձնահատկությունների համարժեք վերաստեղծ­մանը:
Բանալի բառեր և բառակապակցություններ. Վալերի Բրուսով, ռուսերեն թարգմանություն, Յուրի Վեսելովսկի, հայ գրականություն, Ղևոնդ Ալիշան, հայ հայրենասիրական պոեզիա, մշակութային ժառանգություն:

ԲԵՆԻԿ ԵՐԻԲԵԿՅԱՆ
Խ. Աբովյանի անվան հայկական պետական մանկավարժական
համալսարանի հայցորդ
Վանաձորի պետական համալսարանի դասախոս
 

Մանիպուլյատիվ կարողությունը համեմատության մեխանիզմի կիրառության գործընթացում
 

Համառոտագիր
Հոդ­վա­ծում ներ­կա­յաց­վել է հա­մե­մա­տութ­յան մե­խա­նիզ­մի ծա­գում­նա­բա­նութ­յան ո­րոշ տե­սա­կան հիմ­նա­վո­րում­ներ և­ ո­րոշ ա­ռանձ­նա­հատ­կութ­յուն­ներ: Ներ­կա­յաց­վել են նաև հա­մե­մա­տութ­յան մե­խա­նիզ­մի գործ­նա­կան կի­րառ­ման ո­րոշ ո­լորտ­ներ, վեր­լուծ­վել են հիմ­նա­կան մա­նի­պուլ­յա­տիվ դի­տա­վո­րութ­յուն­նե­րը: Տե­սա­կան հատ­վա­ծում դի­տարկ­վել և վեր­լուծ­վել են հա­մե­մա­տութ­յան մե­խա­նիզ­մի ա­ռա­ջաց­ման խնդիր­ներն ու ա­ռանձ­նա­հատ­կութ­յուն­նե­րը: Մաս­նա­վո­րա­պես դի­տարկ­վել է Ա. Ադ­լե­րի տե­սութ­յու­նը: Հիմ­նա­վոր­վել է այն միտ­քը, որ հա­մե­մա­տութ­յան մե­խա­նի­զի ա­ռա­ջաց­ման հիմ­քե­րը գա­լիս են դեռևս վաղ տա­րի­քից: Այս­տեղ ա­ռանձ­նա­հա­տուկ նշա­նա­կութ­յուն է ու­նե­նում հա­մե­մա­տութ­յան գոր­ծըն­թա­ցը եղ­բայր­նե­րի կամ քույ­րե­րի հետ: Որ­պես տե­սա­կան հիմք՝ դի­տարկ­վել է նաև օբ­յեկտ-հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րի տե­սութ­յու­նը, մաս­նա­վո­րա­պես` նար­ցիս­տիկ անձ­նա­յին հո­գե­կերտ­ված­քի ու­սում­նա­սի­րութ­յան հա­մա­տեքս­տում: Տվ­յալ հա­մա­տեքս­տում հո­գե­վեր­լու­ծա­կան հա­յե­ցա­կար­գը ներ­կա­յաց­վել է որ­պես հա­մե­մա­տութ­յան մե­խա­նիզ­մի ա­ռա­ջաց­ման և ձ­ևա­վոր­ման հիմք, ո­րը հե­տա­գա­յում դառ­նում է կա­յուն վար­քա­գիծ: Տե­սա­կա­նո­րեն հիմ­նա­վոր­վում է նաև հա­մե­մա­տութ­յան մե­խա­նիզ­մի ա­ռա­ջաց­ման և սո­ցիա­լա­կան մի­ջա­վայ­րի միջև փոխ­կապ­վա­ծութ­յու­նը: Ձ­ևա­վոր­ված վար­քա­յին ձևա­չա­փը հիմք է ստեղ­ծում սո­ցիալ-հո­գե­բա­նա­կան հե­տա­գա մա­նի­պուլ­յա­տիվ ներ­գոր­ծութ­յուն­նե­րի ի­րա­կա­նաց­ման հա­մար: Դի­տարկ­վել է մաս­նա­վո­րա­պես ռե­ֆե­րեն­տա­յին խմբեր հաս­կա­ցո­ղութ­յու­նը, ո­րի ժա­մա­նակ ան­հա­տը հա­մե­մատ­վում է ինչ­պես սե­փա­կան, այն­պես էլ հա­կա­դիր խմբի ան­դամ­նե­րի հետ: Այս հա­մա­տեքս­տում խոս­վել է նաև ազ­գա­յին նույ­նա­կա­նաց­ման ձևավորման գոր­ծըն­թա­ցի մա­սին։ Շու­կա­յա­գի­տութ­յան ո­լոր­տում հա­մե­մա­տութ­յան մե­խա­նիզ­մի մա­նի­պուլ­յա­տիվ օգ­տա­գոր­ծու­մը հիմ­նա­կա­նում կապ­ված է Ես-կեր­պա­րի վրա ներ­գոր­ծելու խնդրի հետ: Քա­ղա­քա­կա­նութ­յան ո­լոր­տում ևս կա­րե­լի է հաճախ հան­դի­պել հա­մե­մա­տութ­յան մե­խա­նիզ­մի մա­նի­պուլ­յա­տիվ օգ­տա­գործ­ման օ­րի­նակ­նե­րի: Հիմ­նա­կան ա­ռանձ­նա­հատ­կութ­յու­նը և տար­բե­րութ­յու­նը վերաբերում է մա­նի­պուլ­յա­տիվ նպա­տա­կաուղղ­ման խնդրին: Քա­ղա­քա­կան ո­լոր­տում հա­ճախ օգ­տա­գործ­վում է ար­ժեզրկ­ման, շուկայագիտության ո­լոր­տում` գե­րա­կա­յութ­յան ցու­ցադր­ման նպա­տա­կաուղղ­վա­ծութ­յու­նը: Վեր­ջի­նիս հա­մա­տեքս­տում օգ­տա­գործ­վում է հա­մա­պա­տաս­խան բա­ռամ­թերք:
Մա­նի­պուլ­յա­տիվ մե­խա­նիզ­մի մա­նի­պուլ­յա­տիվ օգ­տա­գոր­ծու­մը դի­տարկ­վոել է ա­ռան­ձին քա­ղա­քա­կան է­լի­տա­նե­րի դիս­կուր­սի ու­սում­նա­սի­րութ­յան օ­րի­նա­կի հա­մա­տեքս­տում: Քա­ղա­քա­կա­նութ­յան ո­լոր­տում հա­մե­մա­տութ­յան մե­խա­նիզ­մը հիմ­նա­կա­նում օգ­տա­գործ­վում է ար­ժեզրկ­ման նպա­տա­կադր­ման, նար­ցիս­տիկ հա­մե­մա­տութ­յան նպա­տա­կով: Որ­պես օ­րի­նակ՝ դի­տար­կե­լի է Վ­րաս­տա­նի նա­խա­գա­հի ե­լույ­թը Ուկ­րաի­նա­յի նա­խա­գա­հի ե­լույ­թում տեղ գտած ար­տա­հայ­տութ­յուն­նե­րի հա­մե­մա­տութ­յան հա­մա­տեքս­տում: Նա­խա­գահ Զե­լենս­կու ելույթում կա­րե­լի է նկա­տել սիմ­վո­լիկ պատ­կե­րի օգ­տա­գոր­ծում, որն ա­պա­հո­վում է սե­փա­կան լսա­րա­նի վրա ա­ռա­վել ու­ժեղ մա­նի­պուլ­յա­տիվ ներ­գոր­ծութ­յուն: Շու­կա­յա­գի­տութ­յան և գո­վազ­դի կա­ռուց­ման ո­լոր­տում հա­մե­մա­տութ­յան մե­խա­նիզ­մի օգ­տա­գոր­ծու­մը հա­մակց­վում է սե­փա­կան ապ­րան­քի, ապ­րան­քա­նի­շի ա­ռա­վե­լութ­յուն­նե­րի ցու­ցադր­մամբ` այլ, հա­ման­ման ապ­րանք­նե­րի հա­մե­մա­տութ­յամբ:
Բա­նա­լի բա­ռեր և բա­ռա­կա­պակ­ցութ­յուն­ներ. հա­մե­մա­տութ­յան մե­խա­նիզմ, մա­նի­պուլ­յա­տիվ մտադ­րութ­յուն­ներ, դիս­կուր­սիվ բնու­թագ­րիչ­ներ, ներ­գոր­ծութ­յուն։

ԱՆԱՀԻՏ ՄԿՐՏՉՅԱՆ
Հայաստանի պետական տնտեսագիտական համալսարան,
տնտեսագիտական գիտությունների թեկնածու, ասիստենտ
ԳԵՎՈՐԳ ՊԵՏՐՈՍՅԱՆ
Հայ-ռուսական (Սլավոնական) համալսարան,
տնտեսագիտական գիտությունների ասպիրանտ
 

Հայաստանի տնտեսական աճի կանխատեսումը
 

Համառոտագիր
Հոդ­վա­ծում ներ­կա­յաց­ված է տնտե­սա­կան ա­ճի կան­խա­տես­ման մե­թոդ­նե­րի զար­գա­ցու­մը։ Հե­տա­զո­տող­ները տնտե­սա­կան ա­ճի հե­տա­զո­տութ­յուն­նե­րին ա­ռա­վել մեծ ու­շադ­րութ­յուն սկսել են դարձ­նել անց­յալ դա­րի 50-ա­կան թվա­կան­նե­րից։ Բազ­մա­թիվ վեր­լու­ծա­բան­ներ և տն­տե­սա­գետ­ներ ի­րենց աշ­խա­տանք­նե­րում անդ­րա­դար­ձել են տնտե­սա­կան ա­ճի կան­խա­տես­ման մե­թոդ­նե­րին և փոր­ձել գտնել այն գոր­ծոն­նե­րը, ո­րոնք ազ­դում են տնտե­սա­կան ա­ճի վրա։ 2000-ա­կան թվա­կան­նե­րին տնտե­սա­գետ­նե­րը գտել էին ա­վե­լի քան 500 էկ­զո­գեն և­ էն­դո­գեն գոր­ծոն­ներ, ո­րոնք ազ­դում էին տնտե­սա­կան ա­ճի վրա [1]։ Յու­րա­քանչ­յուր ազ­գա­յին տնտե­սութ­յուն ու­նի իր ա­ռանձ­նա­հատ­կութ­յուն­նե­րը, ո­րոնք տնտե­սա­կան ա­ճի կան­խա­տե­սու­մը դարձ­նում են ա­վե­լի քիչ կա­պակ­ցված մյուս երկր­նե­րի տնտե­սութ­յուն­նե­րի վեր­լու­ծութ­յուն­նե­րին։ Մի քա­նի­սի վրա ազ­դե­ցութ­յու­նը մե­ծա­պես կախ­ված է նավ­թա­հում­քա­յին ար­տադ­րանք­նե­րի ծա­վա­լից, մյուս­նե­րը կախ­ված են ֆի­նան­սա­կան և ս­պա­ռո­ղա­կան ծա­ռա­յութ­յուն­նե­րից, իսկ մի շարք այլ երկր­նե­րի ազ­գա­յին տնտե­սութ­յան մեծ մաս­նա­բա­ժի­նը ստաց­վում է գյու­ղատն­տե­սա­կան ար­տադ­րանք­նե­րի ար­տադ­րութ­յու­նից և ս­պա­ռու­մից։ Հա­յաս­տա­նի տնտե­սութ­յու­նը նույն­պես բա­ցա­ռութ­յուն չէ։ Հե­ղի­նակ­նե­րը ներ­կա­յաց­րել են Հա­յաս­տա­նի տնտե­սա­կան ա­ճի դի­նա­մի­կան, այն գոր­ծոն­նե­րը, ո­րոնք ազ­դում են նրա վրա, տա­րա­ծաշր­ջա­նի մի քա­նի երկր­նե­րի հետ տա­րել են հա­մե­մա­տա­կան­ներ։ Հե­ղի­նակ­ներն օգ­տա­գոր­ծել են տար­բեր է­կո­նո­մետ­րի­կա­կան մո­դել­ներ, որ­պես­զի կան­խա­տե­սեն տնտե­սա­կան ա­ճը։ Օգ­տա­գոր­ծե­լով փոք­րա­գույն քա­ռա­կու­սի­նե­րի մե­թո­դը կա­ռուց­վել է մա­թե­մա­տի­կա­կան մո­դել, ո­րը ցույց է տա­լիս տնտե­սա­կան ա­ճի վրա ազ­դող 4 գոր­ծոն­նե­րը՝ ՕՈՒՆ-նե­րը, ար­տա­հան­ման ծա­վա­լը, ազ­գա­յին խնա­յո­ղութ­յուն­նե­րը և տ­րա­մադր­ված վար­կե­րի ծա­վա­լը։ Մո­դե­լի ո­րա­կը կազ­մել է 98%, ո­րը շատ բարձր ցու­ցա­նիշ է։ Ա­մե­նա­մեծ ազ­դե­ցութ­յունն ու­նե­ցել է ՕՈՒՆ-ը։ Ե­թե ՕՈՒՆ-ի ծա­վա­լը ա­ճի 1 մի­լիարդ ԱՄՆ դո­լա­րով, ա­պա ՀՆԱ-ն կա­ճի 4․52 մի­լիարդ ԱՄՆ դո­լա­րով, ո­րը կազ­մում է 2019 թվա­կա­նին Հա­յաս­տա­նի ՀՆԱ-ի 36%-ը։ Ար­տա­հան­ման ծա­վալ­նե­րի ազ­դե­ցութ­յու­նը ևս փոքր չէ։ Ե­թե ար­տա­հան­ման ծա­վալ­ներն ա­ճեն 1 մի­լիարդ ԱՄՆ դո­լա­րով, ա­պա ՀՆԱ-ն կա­ճի 1․58 մի­լիարդ ԱՄՆ դո­լա­րով, ո­րը կազ­մում է 2019 թվա­կա­նին Հա­յաս­տա­նի ՀՆԱ-ի 13․6%-ը։ Հե­ղի­նա­կը ներ­կա­յաց­րել է նաև 2020-2029 թվա­կան­նե­րի հա­մար տնտե­սա­կան ա­ճի կան­խա­տե­սում՝ օգ­տա­գոր­ծե­լով ARIMA կան­խա­տես­ման փա­թե­թը։ Արդ­յունք­նե­րը հե­տաքրք­րիր են, քա­նի որ պատ­կե­րում են կո­րո­նա­վի­րու­սի հա­մա­վա­րա­կի հետ­ևանք­նե­րը, ինչ­պես նաև ստեղ­ծում անհ­րա­ժեշ­տութ­յուն կա­տա­րե­լու փո­փո­խութ­յուն­ներ հար­կաբ­յու­ջե­տա­յին և դ­րա­մա­վար­կա­յին քա­ղա­քա­կա­նութ­յուն­նե­րում։  Հոդ­վա­ծը կա­րող է ազ­դան­շան լի­նել ֆի­նանս­նե­րի նա­խա­րա­րութ­յան և Կենտ­րո­նա­կան բան­կի հա­մար, ո­րոնք կա­րող են օգտ­վել հոդ­վա­ծի արդ­յունք­նե­րից և կա­տա­րել փո­փո­խութ­յուն­ներ վե­րոնշ­յալ քա­ղա­քա­կա­նութ­յուն­նե­րում։
Բանալի բառեր և բառակապակցություններ. էնդոգեն և էկզոգեն գործոններ, տնտեսական աճ, ֆինանսական ճգնաժամ, ARIMA, OLS:

ԼԻԼՅԱ ՊԱՐՍԵՂՅԱՆ
ՀՀ Գիտությունների ազգային ակադեմիայի
Լ.Ա Օրբելու անվան ֆիզիոլոգիայի ինստիտուտ, կրտսեր գիտաշխատող
 

Հինգ կոբրաների թույների ցավազրկող ազդեցությունների համեմատական հետազոտություն
 

Համառոտագիր
Ամեն օր բազմաթիվ մարդիկ տառապում են տարբեր բնույթի ցավերից: Ցավն այն առավել հաճախ հանդիպող ախտանշանն է, որի պատճառով հիվանդները դիմում են բժշկին: Չնայած ցավային ազդակների փոխանցման ուղիներն ու մեխանիզմները մշտապես ուսումնասիրվում են և դեղերի շուկան անընդհատ համալրվում է նոր ցավազրկողներով, սակայն հայտնի է, որ դրանք հաճախ ունենում են անցանկալի կողմնակի հետևանքներ (չափավոր արդյունավետություն, ֆիզիկական կախվածության առաջացում, շնչառության կանգ, շնչահեղձություն, սրտի կանգ և այլն): Ուստի՝ նոր, ավելի արդյունավետ դեղերի հայտնաբերումը արդիական խնդիր է:
Բնական ռեսուրսները, մասնավորապես՝ կենդանական թույները, համարվում են հակացավային և հակաբորբոքային միջոցների հեռանկարային հումք: Թույները կենսաբանորեն ակտիվ միացությունների բարդ խառնուրդներ են, որոնք ունեն բարձր խնամակցություն տարբեր կենսաբանական գործընթացներում:
Սույն հետազոտության նպատակն է համեմատել հինգ տարբեր կոբրաների թույների հակացավային ազդեցությունները: Հետազոտությունները իրականացվել են միևնույն փորձարարական պայմաններում, ֆորմալինային թեստի սուր և բորբոքային փուլերի ընթացքում:
Հետազոտությունները ցույց են տվել, որ հետազոտված բոլոր թույները ֆորմալինային թեստի առաջին փուլի (0-5րոպե) ընթացքում ցուցաբերել են թույլ սենսիտիզացնող ազդեցություն, իսկ երկրորդ՝ բորբոքային փուլում ցուցաբերել են նշանակալի ցավազրկող ազդեցություն: Մասնավորապես, NNO-ի թույնը ճնշել է ցավազգայնությունը 48.4%-ով, NNP-ի թույնը՝ 75.4%-ով, NNN-ի թույնը՝ 38.5%-ով, NNK-ի թույնը՝ 33.2%-ով և OH-ի թունը՝ 78.3%ով (p<0.05): Սա այն դեպքում, երբ անալգինի ցավազրկող ունակությունը միևնույն պայմաններում 77,9% է, իսկ դիկլոֆենակինը՝ 88,7%: Ուստի՝ NNP և OH թույների ցավազրկող ազդեցությունները մրցունակ են ստանդարտ ցավազրկողների հետ և կարող են կիրառվել հետագայում՝ նոր ցավազրկող միջոցների մշակման համար:
Բանալի բառեր և բառակապակցություններ. ցավ, հականոցիցեպցիա, կոբրայի թույն, ֆորմալինային թեստ:

ԳՈՀԱՐԻԿ ՊԵՏՐՈՍՅԱՆ
ՀՀ Գիտությունների ազգային ակադեմիայի
Գիտակրթական միջազգային կենտրոն,
ֆիզիկամաթեմատիկական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ
ԱՐՄԵՆ ԳԱԲՈՒՉՅԱՆ
Ա. Ի. Եվդակիմովի անվան Մոսկվայի պետական բժշկա-ստոմատոլոգիական համալսարան,
բժշկակակն գիտությունների թեկնածու
ՎԼԱԴԻՄԻՐ ԿՆՅԱԶ
Ավիացիոն համակարգի պետական ​​հետազոտական ​​ինստիտուտ (ԱՀՊՀԻ),
տեխնիկական գիտությունների թեկնածու,