ԿԱՃԱՌ
ԳԻՏԱԿԱՆ ՊԱՐԲԵՐԱԿԱՆ
I, 2024
Երաշխավորվել է տպագրության ՀՀ գիտությունների ազգային ակադեմիայի գիտակրթական միջազգային կենտրոնի գիտական խորհրդի կողմից
ՆԱԻՐԱ ՀԱԿՈԲՅԱՆ
ՀՀ Գիտությունների ազգային ակադեմիայի
գիտակրթական միջազգային կենտրոն,
hոգեբանական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր,
ԻՐԻՆԱ ՍՈՏՆԻԿ
Սումիի պետական համալսարան, Ուկրաինա,
տնտեսագիտության դոկտոր, պրոֆեսոր
ՅՈՒԼԻԱ ՉՈՐՏՈԿ
Սումիի պետական համալսարան, Ուկրաինա
տնտեսագիտության թեկնածու, դոցենտ
ԱՆՆԱ ԽԱՉԱՏՐՅԱՆ
ՀՀ Գիտությունների ազգային ակադեմիայի
գիտակրթական միջազգային կենտրոն,
հոգեբանական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ
ԱՆՈՄԻԱՅԻ ՀՈԳԵԲԱՆԱԿԱՆ ԳՈՐԾԸՆԹԱՑՆԵՐԻ ՀԱՄԱՏԵՔՍՏՈՒՄ ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ԸՆՏՐՈՒԹՅԱՆ ՌԱՑԻԱԼԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ՀԱՐՑԻ ՇՈՒՐՋ
Համառոտագիր
Տնտեսական ընտրության և դրա ռացիոնալության խնդիրն այժմ դարձել է հասարակական գիտությունների հետազոտության առարկա։ Տնտեսական ընտրությունը համարվում է ռացիոնալ, եթե այն հանգեցնում է նրան, որ անձը առավելագույնս բավարարում է իր կարիքները՝ կատարելով որոշակի ծախսեր։ Սահմանափակ ռեսուրսները ստիպում են մարդուն խնայողաբար օգտագործել ֆինանսական ռեսուրսները՝ հնարավորինս շատ կարիքներ բավարարելու համար։ Դասական տնտեսագիտական մոտեցման համաձայն, տնտեսական ընտրություն կատարելիս անձը չի ենթարկվում այլոց ազդեցությանը, քանի որ նրա կարիքներն ու նախասիրությունները հիմնականում կայուն են: Ներկայումս դիտարկվում է տնտեսագիտական տեսության զարգացման երեք հիմնական ուղղություն՝ նեոկլասիկական, ինստիտուցիոնալ և էվոլյուցիոն, որոնք հիմնված են տնտեսական վարքագծի բացարձակ կամ սահմանափակ ռացիոնալության սկզբունքների վրա։ Այս հոդվածում «ռացիոնալ տնտեսական ընտրություն» եզրույթվ մենք հասկանում ենք ընտրություն, որը լավագույնս համապատասխանում է անձի ակնկալիքներին, որի դեպքում ակնկալվող օգտակարության գործառույթը ստանում է առավելագույն արժեքը: Հոդվածում տնտեսական ընտրության ռացիոնալությունը դիտարկվում է անոմիայի հոգեբանական գործընթացների համատեքստում: Ներկայումս ավելի ու ավելի մեծ ուշադրություն է դարձվում ժամանակակից հասարակության սոցիալ-տնտեսական զարգացման առանձնահատկություններին։ Մի շարք հեղինակների կարծիքով ժամանակակից հասարակությունները հիմնականում բնութագրվում են սոցիալ-տնտեսական զարգացման պայմանների անորոշությամբ և մարդկանց սոցիալ-տնտեսական վարքագծի անոմիկ դրսևորումներով: Այս միտում արտահայտվում է տնտեսական որոշումների վրա անձի հոգեբանական բնութագրերի աճող ազդեցությամբ: Սպառողը հաճախ ընտրություն է կատարում անորոշության պայմաններում, ուստի ընտրությունը կարող է կատարվել ոչ թե լավագույնի, այլ շահավետ տարբերակներից որևէ մեկի օգտին։
Բանալի բառեր և բառակապակցություններ․ տնտեսական ընտրություն, սպառող, որոշումների կայացում, ռացիոնալություն, տնտեսական վարքագիծ, անոմիայի հոգեբանական գործընթացներ:
ԱՍՅԱ ԲԵՐԲԵՐՅԱՆ
Ռուս–հայկական համալսարանի
հոգեբանության ամբիոնի վարիչ,
հոգեբանական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր
ՍՐԲՈՒՀԻ ԳԵՎՈՐԳՅԱՆ
Հայաստանի պետական մանկավարժական համալսարանի ռեկտոր,
հոգեբանական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր
ՍԱԹԵՆԻԿ ՏԵՓԱՆՅԱՆ
Հայ–ռուսական համալսարանի
հոգեբանության ամբիոնի
ասպիրանտ
ՀԵՐՄԻՆԵ ԲԵՐԲԵՐՅԱՆ
Գրոնինգենի համալսարանի
գիտաճարտարագիտական ֆակուլտետ (Նիդերլանդներ),
գիտությունների դոկտոր
ԻՆՔՆՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ԱՐԺԵՔԱՅԻՆ ԿՈՂՄՆՈՐՈՇՈՒՄՆԵՐԸ ՀԱՅ ԵՐԻՏԱՍԱՐԴՈՒԹՅԱՆ ՇՐՋԱՆՈՒՄ ԷՔԶԻՍՏԵՆՑԻԱԼ-ՀՈՒՄԱՆԻՍՏԱԿԱՆ ՄՈՏԵՑՄԱՆ ՀԱՄԱՏԵՔՍՏՈՒՄ
Համառոտագիր
Հոդվածում ներկայացված են հայ երիտասարդների անձնային ինքնության և արժեքային կողմնորոշումների վերաբերյալ հետազոտության արդյունքները: Հետազոտությունն ուսումնասիրում է ինքնության երևույթի տարբեր սահմանումները, ինչպես նաև անձնային ինքնության կարգավիճակի հայեցակարգը: Հոդվածը պատկերացում է տալիս ինքնության զարգացման պայմանների և արժեքների և արժեքային կողմնորոշումների դերի մասին դրա ձևավորման գործում: Անձնային ինքնությունը սուբյեկտիվորեն ընկալվում է որպես անձի ինքնություն և շարունակականություն: Անհատականության զարգացման գործընթացը ներառում է արժեքների և արժեքային կողմնորոշումների ինտեգրում և տարբերակում:
Ընթացիկ հետազոտության նպատակն էր ուսումնասիրել հայ երիտասարդների անձնային ինքնության կարգավիճակների և արժեքային կողմնորոշումների միջև կապը: Այս նպատակին հասնելու համար ուսումնասիրություն է անցկացվել 60 հայ ուսանողների շրջանում։ Սույն ուսումնասիրության արդիականությունը պայմանավորված է երիտասարդության շրջանում անձնային ինքնության և արժեքային կողմնորոշումների խնդրի կարևորությամբ, որոնք արտացոլում են հասարակության զարգացման շարժը: Հետազոտության արդյունքները թույլ տվեցին բացահայտել արժեքային կողմնորոշումների առանձնահատկությունների տարբերություններն անձնային ինքնության տարբեր կարգավիճակ ունեցող առարկաների մեջ: Հաստատվեց, որ արժեքային կողմնորոշումների արտահայտչականությունը սուբյեկտների միջև տատանվում է` կախված անձնային ինքնության կարգավիճակից:
Բանալի բառեր և բառակապակցություններ. անձնային ինքնություն, ինքնության կարգավիճակ, արժեքային կողմնորոշումներ, հայ երիտասարդություն։
ՄԱՐԻԱՆԱ ԱՎԵՏԻՍՅԱՆ
ՀՀ Գիտությունների ազգային ակադեմիայի
գիտակրթական միջազգային կենտրոն,
հոգեբանական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ
ԱՐՄԻՆԵ ԻՍԿԱՋՅԱՆ
ԵՀՀ բժշկական հոգեբանության ամբիոնի դասախոս,
ՀՊՄՀ կիրառական հոգեբանության ամբիոնի հայցորդ
ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ՑԱՆՑԵՐԻ ԴՐԱԿԱՆ ԵՎ ԲԱՑԱՍԱԿԱՆ ԱԶԴԵՑՈՒԹՅՈՒՆԸ ԴԵՌԱՀԱՍԱՆԵՐԻ ՀՈԳԵԲԱՆԱԿԱՆ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ԵՎ ՎԱՐՔԻ ՎՐԱ
Համառոտագիր
Հոդվածում ուսումնասիրվում է սոցիալական ցանցերի ազդեցությունը դեռահասների հոգեբանական զարգացման և վարքի վրա՝ անդրադառնալով առցանց հարթակներում վերջիններիս ներգրավվածության դրական և բացասական կողմերին:
Ներկայիս թվային դարաշրջանում սոցիալական ցանցերի լայն տարածումը հանգեցնում է այս հարթակներից դեռահասների աճող հոգեբանական կախվածության ձևավորմանը։ Համացանցի օգտագործումը փոխարինում է ավանդական գործողություններին, ինչպիսիք են կարդալը, հեռուսացույց դիտելը, դեմ առ դեմ շփումը, և ավելի կարևոր է դառնում ուսումնասիրելը, թե ինչպես են այս փոփոխություններն ազդում դեռահասների վրա: Ուստի՝ այս թեմայի ուսումնասիրությունը խիստ արդիական է և կարևոր։
Սոցիալական ցանցերի հիմնական հոգեբանական առավելություններից են նոր մարդկանց հետ ծանոթությունները, առցանց շփումն օրվա ցանկացած ժամի և ցանկացած վայրից, տեղեկատվության փոխանակման հնարավորությունները, խմբերի ստեղծումը որոշակի հետաքրքրությունների շրջանակներում, տեղեկատվության պահպանումը, կրթական հնարավորությունները և այլն։ Այս հարթակները կարող են առաջարկել հոգեկան առողջության արժեքավոր ռեսուրսներ, հնարավորություն տալ ստեղծագործական ինքնաարտահայտման՝ ի վերջո բարձրացնելով պատկանելության զգացումը, տեղեկացվածությունը և ինքնագնահատականը դեռահասների շրջանում:
Այնուամենայնիվ, սոցիալական ցանցերի օգտագործումը կարող է այնպիսի վնասակար ազդեցություն ունենալ դեռահասների վրա, ինչպիսիք են տրամադրության անկումը, ընկճախտը, քնի խանգարումները, ակադեմիական ցածր առաջադիմությունը: Սոցիալական ցանցերը նաև մի շարք ռիսկեր են պարունակում՝ կիբերբուլինգ, համացանցային խաբեություններ, ոչ պատշաճ բովանդակությամբ նյութեր, վիրտուալ ծանոթություններ, անձնական տեղեկությունների տարածում, թրոլինգ։ Հոդվածում մանրամասն անդրադարձ է կատարվել վերոնշյալ ռիսկերից յուրաքանչյուրին։
Հոդվածում ներկայացնում ենք երկու հակադիր դեպքերի ուսումնասիրություն, որոնք ցույց են տալիս դեռահասների վրա սոցիալական ցանցերի օգտագործման բազմակողմ բնույթը՝ ներառելով և՛ առավելությունները, և՛ ռիսկերը: Առաջին դեպքում սոցիալական ցանցերի կիրառումը դրական ազդեցություն է թողնում դեռահասի հոգեբանական զարգացման վրա՝ մեղմելով միայնության զգացումը, միառժամանակ՝ հնարավորություն է տալիս օգտվել որոշակի կրթական ռեսուրսներից, ձեռք բերել նոր ընկերներ, գրանցել անձնային աճ: Երկրորդ դեպքում, հակառակը, սոցիալական ցանցերում ներգրավվածությունը հանգեցնում է այնպիսի բացասական հետևանքների, ինչպիսիք են կախվածությունը սոցիալական ցանցերից, քնի խանգարումը և ռիսկային իրավիճակում հայտնվելը՝ անծանոթների հետ շփման արդյունքում։
Հոդվածում ընդգծվում է դեռահասների վրա սոցիալական ցանցերի ազդեցության ուսումնասիրության կարևորությունը։
Հետազոտությունը գործնական նշանակություն ունի սոցիալական ցանցերի օգտագործման հոգեբանական ազդեցության ավելի խորը ըմբռնման, ինչպես նաև՝ մասնագետների շրջանում տեղեկացվածության բարձրացման առումներով։
Բանալի բառեր և բառակապակցություններ․ սոցիալական ցանցեր, դեռահասներ, հոգեբանական զարգացում, հոգեբանական կախվածություն, կիբերհարձակում, խարդախություններ, վիրտուալ ծանոթություններ։
ԺԵՅՈՒ ՍՈՆԳ
Երևանի պետական համալսարանի
ասպիրանտ
ՂԵԿԱՎԱՐ՝ ՆԱՐԻՆԵ ԽԱՉԱՏՐՅԱՆ
Երևանի պետական համալսարան,
հոգեբանական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ
ՀԱՍԱԿԱԿԻՑՆԵՐԻ ՄՏԱԾՈՂՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԱԶԴԵՑՈԻԹՅՈՒՆԸ ԵՐԻՏԱՍԱՐԴ ՉԱՓԱՀԱՍՆԵՐԻ ԲԱՐԵԿԵՑՈՒԹՅԱՆ ՎՐԱ՝ ՈՒՍՈՒՑՄԱՆ ՀԱՄԱՏԵՔՍՏՈՒՄ
Համառոտագիր
Այս հոդվածում ներկայացվում է ուսուցման համատեքստում հասակակիցների մտածելակերպի ազդեցության ակնարկ երիտասարդ չափահասների բարեկեցության վրա: Մտածելակերպը, որը վերաբերում է ունակությունների ճկունության մասին անհատների համոզմունքներին, կենսական դեր է խաղում ուսուցման փորձի և ընդհանուր բարեկեցության ձևավորման գործում: Սոցիալական վարակը և հասակակիցների ազդեցությունը ուսումնասիրվում են որպես մեխանիզմներ, որոնց միջոցով հասակակիցների մտածելակերպը կարող է ազդել երիտասարդ չափահասների բարեկեցության վրա:
Հոդվածում ուսումնասիրվում են աճի մտածելակերպի միջամտությունների ազդեցությունները, որոնք նպատակ ունեն խթանել այն համոզմունքը, որ բանականությունը և կարողությունները կարող են զարգանալ ջանքերի և սովորելու միջոցով: Այս միջամտությունները հաճախ ներառում են անհատների ռազմավարությունների ուսուցում՝ մարտահրավերները հաղթահարելու, ձախողումները որպես սովորելու հնարավորություններ ընդունելու և բարելավման համար հետադարձ կապ փնտրելու համար: Հատկապես հասակակիցների հետադարձ կապը կարևորվում է՝ որպես աճի մտածելակերպի միջամտությունների արժեքավոր բաղադրիչ, քանի որ այն թույլ է տալիս երիտասարդ չափահասներին կառուցողական տեղեկատվություն ստանալ իրենց հասակակիցներից՝ խթանելով համագործակցային և աջակցող ուսումնական միջավայր: Ավելին, ուսումնասիրվում է սթրեսային մտածելակերպի և բարեկեցության միջև կապը: Հոդվածում քննարկվում է, թե ինչպես կարող է հասակակիցների մտածելակերպը ազդել երիտասարդ չափահասների սթրեսային մտածելակերպի վրա՝ հետագայում ազդելով նրանց բարեկեցության վրա: Բարեկեցության վրա հասակակիցների մտածելակերպի ազդեցության ըմբռնումը շատ կարևոր է մանկավարժների, քաղաքականություն մշակողների և հոգեկան առողջության մասնագետների համար՝ արդյունավետ միջամտություններ մշակելու և երիտասարդ չափահասների համար աջակցող սոցիալական միջավայրեր ստեղծելու համար:
Բանալի բառեր և բառակապակցություններ. մտածելակերպ, ուսուցում, հասակակիցների ազդեցություն, աճի մտածելակերպ, բարեկեցություն։
ՆՈՆԱ ԳՅՈՒԼԱՄԲԱՐՅԱՆ
ՀՀ Գիտությունների ազգային ակադեմիայի
գիտակրթական միջազգային կենտրոնի հայցորդ
ԴԵՍՏՐՈՒԿՏԻՎ ՄՈՏԻՎԱՑԻԱՅԻ ՀԻՄՆԱԿԱՆ ԲՆՈՒԹԱԳԻՐԸ
Համառոտագիր
Ժամանակակից կազմակերպությունում աշխատանքի արդյունավետությունը որոշող առաջատար գործոններից մեկը աշխատակիցների մոտիվացիան է: Գիտական հոգեբանական գրականության մեջ այս երևույթը հասկացվում է հիմնականում մոտիվացիայի կառուցողական ձևերի բնութագրման և այն բարձրացնելու ուղիների որոնման համատեքստում։ Միևնույն ժամանակ, աշխատակիցների մոտիվացիան, որը հանգեցնում է կազմակերպության արտադրողականության նվազմանը, այսինքն՝ ապակառուցողական, դեստրուկտիվ մոտիվացիան սովորաբար չի դիտարկվում հայտնի մոտիվացիոն տեսությունների կողմից: Այս հոդվածում ներկայացվում է աշխատակիցների դեստրուկտիվ մոտիվացիայի տարբեր ձևերի վերլուծությունը: Դեստրուկտիվ մոտիվացիայի ձևերից առանձնացվում են աշխատանքային վարքագծի ֆորմալիզմը, կատարված աշխատանքի ոչ համարժեք գնահատումը և աշխատակցի անձնական ու կազմակերպության շահերի անհավասարակշռությունը: Անձնակազմի դեստրուկտիվ մոտիվացիան ունի որոշակի բացասական հետևանքներ ինչպես աշխատակցի, այնպես էլ ամբողջ կազմակերպության համար. այն հանգեցնում է արտադրության տեմպի, ապրանքների կամ ծառայությունների որակի նվազմանը, աշխատակիցների վարքագծում կոնֆլիկտայնության բարձրացմանը և այլն: Ներկայումս աճում է գիտական հետաքրքրությունը դեստրուկտիվ մոտիվացիայի հիմնախնդրի ուսումնասիրության նկատմամբ: Հոգեբանական հետազոտությունների առանցքում դրվում է ոչ միայն ժամանակակից սոցիալ-հոգեբանական գործընթացների ուսումնասիրումը, այլ նաև գիտական մտքի ձեռքբերումները մոտիվացիայի և կառավարման տեսությունների ոլորտում: Այս հոդվածը ուսումնասիրում է Դ.Ադամսի և Փորթեր-Լոուլերի տեսական մոտեցումները, ներկայացնում է տեսական մոտեցումների համեմատական վերլուծությունը և ընդգծում մոտիվացիայի դեստրուկտիվության հիմնական բնութագրերը։ Աշխատանքի դեստրուկտիվ մոտիվացիան ներկայացված է մակրո-, մեզո- և միկրո մակարդակներով: Այս մակարդակներն արտահայտում են մոտիվացիոն խթանների զարգացման տարբեր ուղղություններ՝ սոցիալական, կազմակերպչական և անձնական: Մակրո մակարդակում դեստրուկտիվ մոտիվացիայի ամենակարևոր բնութագրերն են գործատուների և աշխատողների եկամուտների չափի ակնառու տարբերությունները, գործազրկության բարձր աստիճանը. աշխատողների թույլ սոցիալական պաշտպանվածությունը, գործատուների կողմից աշխատանքային օրենսդրության չկատարումը, արտակարգ իրավիճակները։ Կազմակերպչական մակարդակում հիմնական բնութագրերն են աշխատանքի միատարրությունը և անբավարար աշխատանքային պայմանները: Անձնական մակարդակում դեստրուկտիվ մոտիվացիայի հիմնական բնութագիրը անձնական և կազմակերպչական շահերի անհամապատասխանությունն է: Մոտիվացիայի ուսումնասիրության տեսական և մեթոդաբանական հիմքերի համեմատական վերլուծությունը հնարավորություն է տալիս բացահայտելու ոչ միայն դեստրուկտիվ մոտիվացիայի հիմնական բնութագրերը, այլև որոշելու հոգեբանական խորհրդատվության ուրվագծերը՝ աշխատակիցների վարքագծում դեստրուկտիվությունը նվազեցնելու նպատակով:
Բանալի բառեր և բառակապակցություններ. դեստրուկտիվ մոտիվացիա, աշխատակից, հիմնական բնութագիրներ, տեսական մոտեցումներ, կոնստրուկտիվ մոտիվացիա:
ԱԼԲԵՐՏ ՄԱԿԱՐՅԱՆ
Երևանի պետական համալսարանի պրոֆեսոր,
բանասիրական գիտությունների դոկտոր
ՀԱՅԿԱՆՈՒՇ ՇԱՐՈՒՐՅԱՆ
ԵՊՀ Եվրոպական լեզուների և հաղորդակցության ֆակուլտետի
թարգմանության տեսության և պրակտիկայի ֆակուլտետի դոցենտ,
բանասիրական գիտությունների թեկնածու
ՀԵՐԻՔՆԱԶ ՈՐՍԿԱՆՅԱՆ
ՀՀ ԳԱԱ Մ. Աբեղյանի անվան գրականության ինստիտուտի տնօրեն,
բանասիրական գիտություների թեկնածու
ՄԵՐԻ ԽԱՉԱՏՐՅԱՆ
Երևանի պետական համալսարանի մագիստրանտ
ՊԱՏՈՒՄԻ ՓԻԼԻՍՈՓԱՅՈՒԹՅՈՒՆԸ ՂԱԶԱՐՈՍ ԱՂԱՅԱՆԻ ՀԵՔԻԱԹՆԵՐՈՒՄ
Համառոտագիր
Ուսումնասիրության թեման հայ դասական գրականության նշանավոր դեմքերից մեկի՝ Ղազարոս Աղայանի հեքիաթների բացող և փակող բանաձևերն են, որոնք ուսումնասիրվել են տեքստերի պատումի փիլիսոփայության միջոցով։ Ղազարոս Աղայանի հեքիաթների ընտրությունը պատահական չէ, քանի որ բացող և փակող բանաձևերի քննության նպատակով, որպես ուսումնասիրության նյութ, դրանցում առանձնանում են գեղարվեստական ճկուն հնարքներով ստեղծված հեղինակի ինքնատիպ մոտեցումները, որոնք արտահայտվում են ֆանտաստիկայի, գերբնական բովանդակության և իրականության հետ ներդաշնակ կապերով: Այս հանգամանքն էլ հնարավորություն է տալիս նոր հայացքով քննել Աղայանի հեքիաթները և առավել խորքային պատկերացում կազմել նրա գեղարվեստական մշակումների շրջանակում կիրառված հեղինակային հնարքների վերաբերյալ։ Ուսումնասիրության նպատակն է երազին առնչվող տեսական հարցադրումները քննել Ղազարոս Աղայանի հեքիաթներում առկա բացող և փակող բանաձևերի միջոցով:
Ուսումնասիրության խնդիրներն են՝
բ. վերլուծել նյութի առանձնահատկությունները և հեքիաթի նկատմամբ հեղինակային ինքնատիպ մոտեցումները,
գ. հեքիաթը դիտարկել և մեկնել որպես երեխայի համար կյանքի կերպափոխված դժվարություններին և փորձություններին հանդիպադրվելու, հերոսների արարքներից ու քայլերից դաս քաղելու միջոց,
դ. քննել հեքիաթը որպես մանուկ ընթերցողին հայ և համաշխարհային առասպելներին ծանոթացնելու հետաքրքիր հնարանք։
Ուսումնասիրության արդիականությունը պայմանավորված է նյութի միջգիտակարգայնությամբ:
Ուսումնասիրության նորույթը հեղինակ-ընթերցող կապի և հեքիաթի տեքստի բացող և փակող բանաձևային կառույցների քննությունն է՝ ժողովրդական և հեղինակային հեքիաթների՝ մեզ հայտնի բանաձևերի հետ զուգորդման միջոցով: Ուսումնասիրության օբյեկտը Ղ․ Աղայանի հեքիաթներն են: Կիրառվել են կառուցվածքային, հերմենևտիկական, միֆաքննադատական, պատմահամեմատական մեթոդները։ Ուսումնասիրությունը միջգիտակարգային է: Նյութը վերլուծվել է բանահյուսության, գրականագիտության, ազգագրության, մշակույթի, փիլիսոփայության և հոգեբանության միջև փոխադարձ կապերի և առնչությունների համատեքստում: Այսօրինակ ուսումնասիրություն կատարվում է առաջին անգամ:
Բանալի բառեր և բառակապակցություններ․ հրաշապատում հեքիաթներ, Ղազարոս Աղայան, բացող և փակող բանաձևերը, գեղարվեստական հնարք, իրական և երևակայական աշխարհներ:
ԱԼՎԱՐԴ ՄԵՄԻՐՋՅԱՆ – ԲԵՔՄԵԶՅԱՆ
Երևանի պետական համալսարանի դոցենտ,
բանասիրական գիտությունների թեկնածու
ՆԱՐԻՆԵ ՎԱՐԴԱՆՅԱՆ
ՀՀ ԳԱԱ գիտակրթական միջազգային կենտրոնի դոցենտ,
բանասիրական գիտությունների թեկնածու
ՀԱՅԵՐԵՆԻ ՈՒՍՈՒՑՄԱՆ ՀԻՄՆԱՀԱՐՑԵՐԸ ԴԻՎԱՆԱԳԻՏԱԿԱՆ ՄԻՋԱՎԱՅՐՈՒՄ (ԱՄԵՐԻԿՅԱՆ ԴԻՎԱՆԱԳԻՏՈՒԹՅԱՆ ՕՐԻՆԱԿՈՎ)
Համառոտագիր
Հոդվածի ուսումնասիրության թեման դիվանագիտության ոլորտում լեզվի, հատկապես՝ հայերենի ուսուցման հիմնախնդիրներն են: Ընդհանուր առմամբ դիտարկվել է լեզվի ուսումնասիրության խնդիրը դիվանագիտական միջավայրերում, մասնավորապես՝
1. հայ դիվանագետների լեզվական ուսուցման խնդիրներ և պահանջները, կազմակերպման ձևերը,
2. լեզուների ուսուցման քաղաքականությունը ամերիկյան դիվանագիտության մեջ,
3. ամերիկյան դիվանագիտական միջավայրում հայերենի ուսուցման արդի խնդիրները:
Նշենք, որ դիվանագիտական միջավայրում լեզուների ուսուցումն ունի նախ և առաջ ազգային անվտանգության խնդիր: Լեզվի իմացությունը անվտանգային խնդիր լինելուց զատ, բնականաբար, ենթադրում է նաև տնտեսական, սոցիալական, և դիվանագիտական կապերի ստեղծման համար լավագույն և ներկայանալի ձևերից մեկը։
Ուսումնասիրության արդյունքում հեղինակներն հանգում են այն հիմնական եզրակացության, որ հայերենի ուսուցումը, գնահատման չափանիշների մշակումն ու ներդրումը օտարերկրյա դիվանագիտական միջավայրերում ևս պետք է դառնա ՀՀ պետական ռազմավարություններից մեկը։ Հարկ է փոխհամագործակցության միջոցով հարստացնել կրթական ծրագրերի, ուսումնական ձեռնարկների և բառարանների շտեմարանները՝ համապատասխանեցնելով պահանջարկին և լեզվի առկա ուսուցման մեթոդաբանությանը։
Բանալի բառեր և բառակապակցություններ․ հայերեն, դիվանագիտություն, Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ, Հայաստանի Հանրապետություն, լեզվի գնահատման մակարդակ, գնահատման չափանիշ։
ԶԱՐՈՒՀԻ ՀԱՅՐՅԱՆ
ՀՀ ԳԱԱ Մ. Աբեղյանի անվան գրականության ինստիտուտի
արտասահմանյան գրականության, գրական կապեր
և գրական տեսություն բաժնի առաջատար գիտաշխատող,
բանասիրական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ
ԼՈՒԻԶԱ ԳԱՍՊԱՐՅԱՆ
ՀՀ Գիտությունների ազգային ակադեմիայի
Մ․ Աբեղյանի անվան գրականության ինստիտուտի
արտասահմանյան գրականության, գրական կապեր
և գրական տեսություն բաժնի գիտաշխատող,
բանասիրական գիտությունների թեկնածու
ԹԱՐԳՄԱՆՈւԹՅՈՒՆԸ ՈՐՊԵՍ ՄԻՋՄՇԱԿՈՒԹԱՅԻՆ ՀԱՂՈՐԴԱԿՑՈՒԹՅԱՆ ՄԻՋՈՑ
(Գ. ԷՄԻՆԻ ՊՈԵԶԻԱՅԻ՝ Դ. ՍԱՄՈՅԼՈՎԻ ԹԱՐԳՄԱՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԼՈՒՅՍԻ ՆԵՐՔՈ)
Համառոտագիր
Հոդվածը նվիրված է ռուս բանաստեղծ Դավիթ Սամոյլովի թարգմանչական գործունեության ուսումնասիրությանը, որի գրական ժառանգության մեջ մեծ տեղ են զբաղեցնում հայ պոեզիայից կատարված թարգմանությունները, այդպիսով նպաստելով ռուս-հայկական գրական կապերի զարգացմանն ու ամրապնդմանը:
Հոդվածում նշվում է, որ Դ.Սամոյլովը հայտնի է որպես Հայրենական մեծ պատերազմի սերնդի բանաստեղծ, որի քնարերգությունը ձևավորվել է ռուս գրականության լավագույն ավանդույթների ազդեցությամբ:
Սամոյլովն իրեն համարում էր ռուսական դասական պոեզիայի հետևորդ։ Նրա քնարերգությունը իր մեջ ներառում է այն գրական ավանդույթները, որոնք սկիզբ են առել Պուշկինից մինչև Ախմատովայի պոեզիան։
Սամոյլովն իր բանաստեղծություններում հանդես է գալիս որպես խորհող, դիտարկող բանաստեղծ, որի քնարերգությունը աչքի է ընկնում հարուստ լեզվաոճական առանձնահատկություններով:
Սամոյլովի բանաստեղծական անհատականությունը հստակ դրսևորվել է նաև նրա թարգմանություններում, որտեղ նա կարողացել է նրբորեն և մեծ հուզականությամբ փոխանցել իր թարգմանած բանաստեղծի ազգային և անհատական ոճի առանձնահատկությունները: Նրա լավագույն թարգմանությունները, որոնք արտացոլում են բանաստեղծի թարգմանչական սկզբունքները, տեղ են գտել «Ժամանակակից բանաստեղծներ» գրքում, որտեղ ներկայացված են թարգմանություններ արևմտյան և արևելյան երկրների բանաստեղծների պոեզիաներից։
Վ. Բրյուսովի, Ա. Բլոկի և այլ ռուս նշանավոր մտավորականների աշխատանքների լույսի ներքո Սամոյլովը ծանոթանում է հայ պոեզիայի լավագույն նմուշներին, որոնք հետագայում ոգեշնչում են նրան կատարել բազմաթիվ թարգմանություններ։
Սամոյլովի թարգմանական ժառանգության մեջ մեծ տեղ են զբաղեցնում հայտնի բանաստեղծ Գևորգ Էմինի քնարերգության թարգմանությունները: Գ. Էմինի պոեզիան աչքի է ընկնում իր փիլիսոփայական բովանդակությամբ, անձնվեր հայրենասիրությամբ, բարձր քաղաքացիական պաթոսով՝ արտացոլելով նրա բարոյական և գեղագիտական սկզբունքները։
Կիրառելով համեմատական վերլուծության մեթոդը՝ հոդվածում համակողմանի ուսումնասիրվում են Էմինի «Քսաներորդ դարը», «Անձրևոտ աշունը» ստեղծագործությունների ռուսերեն թարգմանությունները: Ակնհայտ է, որ Սամոյլովին հաջողվել է փոխանցել ոչ միայն Գ. Էմինի պոետիկ լեզուն և ոճը, հանգավորումն ու արտահայտչական հարստությունը, այլև գաղափարախոսությունը։
Թարգմանություններում վարպետորեն արտացոլվում է հայ բանաստեղծի անհատականությունը, նրա մտքերի և զգացմունքների հուզականությունը, առաջադեմ հայացքները։
Բանալի բառեր և բառակապակցություններ․ թարգմանություն, բնագիր, համեմատական վերլուծություն, հանգ, փոխաբերություն, ռուս-հայկական գրական կապեր:
ԱՏՈՄ ՄԽԻԹԱՐՅԱՆ
ՀՀ ԳԱԱ գիտակրթական միջազգային կենտրոն,
ֆիզիկամաթեմատիկական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ
ԳԻՏԱՉԱՓՈՒԹՅԱՆ ԳՈՐԾԱՌՈՒՅԹՆԵՐԸ ԳԻՏՈՒԹՅԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ ՄԵՋ
Համառոտագիր
Գիտության զարգացումը մեծապես կախված է գիտության և գիտական գործունեության կառավարման արդյունավետությունից: Գիտության կառավարման մեջ ճիշտ որոշումներ կայացնելու տեսանկյունից կարևոր նշանակություն ունի գիտաչափությունը: Սույն հոդվածն անդրադառնում է այն հարցերին, թե ինչպիսի գործառույթներ ունի գիտաչափությունը գիտության կառավարման մեջ:
Հետազոտության նպատակն է հիմնավորել գիտաչափության դերը սոցիալական հիերարխիայի տարբեր մակարդակներում գիտության և գիտական գործունեության կառավարման գործում: Հետազոտության կարևորագույն խնդիրն է բացահայտել գիտաչափության գործառույթները՝ որպես գիտության սոցիոլոգիայի և ինֆոմետրիկայի սիմբիոզ։ Սույն հոդվածի արդիականությունը պայմանավորված է գիտության կառավարման մեջ գիտաչափության ներուժի բացահայտման անհրաժեշտությամբ, հատկապես գիտական կազմակերպությունների և հետազոտական (և այլ) համալսարանների մակարդակում: Հոդվածում կարևորվում են գիտաչափության գործառույթները, ներկայացվում են գիտաչափության կիրառման հնարավոր ուղղությունները: Այն անդրադառնում է նաև սոցիալական համակարգերում չափումների և գիտական գործունեության արդյունավետության բարձրացմանն ուղղված միջոցառումների կապին: Հիմնավորվում է, որ գիտաչափության գործառույթների ընդլայնումն առաջին հերթին կապված է չափված ցուցանիշների տիրույթի ընդլայնման հետ:
Հոդվածն անդրադառնում է նաև գիտության կառավարման ժամանակակից մեթոդներին: Ցույց է տրվում, որ դրանք կարելի է բաժանել երկու հիմնական խմբի՝ վարչարարական և տնտեսական: Այս մեթոդները հարկավոր է տարբեր կերպ օգտագործել հիմնարար և կիրառական գիտությունների կառավարման ժամանակ: Այդ ձևերի ընտրության համար, կրկին, պետք է դիմել գիտաչափությանը, գիտական գործունեության մասին տեղեկատվության հավաքման ժամանակակից մեթոդներին: Ներկայացվում է նաև գիտության կառավարման ցանցային մոդելը, որն արդիական է և արդյունավետ, կարող է ներդրվել Հայաստանում:
Հետազոտության մեթոդներ. գիտական գրականության, գիտական կազմակերպությունների և հետազոտական համալսարանների գիտական գործունեության կառավարման լավագույն փորձի վերլուծություն (բենչմարկինգ), բազմությունների տեսության մեթոդներ, որակի չափման և գնահատման ու փորձագիտական գնահատման մեթոդներ, մաթեմատիկական վիճակագրության մեթոդներ: Հետազոտության մեթոդական հիմքերը՝ համակարգային, սոցիոլոգիական, տեղեկատվական-ճանաչողական, որակական և վիճակագրական մոտեցումներ:
Բանալի բառեր և բառակապակցություններ. գիտաչափություն, գործառույթներ, գիտության կառավարում, տեխնոլոգիա, գիտության արդյունավետություն, մշտադիտարկում, գիտական գործունեություն, կառավարման մոդելներ:
ԳԱԳԻԿ ՄԱՅԻԼՅԱՆ
ՀՀ փաստաբանների պալատի անդամ,
ՀՀ Գիտությունների ազգային ակադեմիայի
փիլիսոփայության, սոցիոլոգիայի և իրավունքի ինստիտուտի հայցորդ
ԼԻԼԻԹ ՂԱԶԱՆՉՅԱՆ
ՀՀ Գիտությունների ազգային ակադեմիայի
գիտակրթական միջազգային կենտրոն,
ՀՀ Գիտությունների ազգային ակադեմիայի
փիլիսոփայության, սոցիոլոգիայի և իրավունքի ինստիտուտ,
իրավաբանական գիտությունների թեկնածու, դոցենտ
ՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ԱՆՁԻ ՓՈԽՀԱՐԱԲԵՐՈՒԹՅԱՆ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ
Համառոտագիր
Սույն գիտական հոդվածում, հիմք ընդունելով հայտնի իրավաբանների կարծիքները, միջազգային և ներպետական օրենսդրության ուսումնասիրությունը, ներկայացված են ժողովրդավարական, իրավական պետությունում պետության և անհատի փոխազդեցության առանձնահատկությունները:
Տվյալ համատեքստում բացահայտվում են պետություն, սոցիալական պետություն, անհատականություն և քաղաքացիական հասարակություն հասկացությունների առանձնահատկությունները: Ավելին, հոդվածում հեղինակները շեշտադրում են այն փաստը, որ պետության և անհատի միջև հարաբերությունները նույնը չեն եղել պետության և հասարակության գոյության տարբեր ժամանակահատվածներում:
Հոդվածում մանրակրկիտ ներկայացված են պետության և անհատի փոխհարաբերության գաղափարի ծագման և զարգացման առանձնահատկությունները՝ սկսած հնագույն ժամանակներից, որտեղ գործում էին էտատիզմի սկզբունքները և պետության շահերի գերակայությունն անհատի շահերի նկատմամբ: Այս համատեքստում, հեղինակները քննարկում են հայտնի փիլիսոփաների (Արիստոտելը, Պլատոնը, Սոկրատեսը, Կոնֆուցիոսը և ուրիշներ) կողմից ներկայացված պետության և անհատի փոխհարաբերության վերաբերյալ հայեցակարգերը:
Հոդվածում վերլուծվում են նաև պետության և անհատի փոխհարաբերության առանձնահատկությունների վերաբերյալ իրավական մտքի աշխարհահռչակ ներկայացուցիչների (Ջ. Լոկ, Ժ.-Ժ. Ռուսո, Կ. Մոնտեսքյո, Տ. Ջեֆերսոն Ա. Համիլթոն և այլոք) տարբեր մոտեցումները, որոնք հաշվի են առնում անհատի շահերի գերակայությունը պետության շահերի նկատմամբ։ Ավելին, հոդվածի հեղինակները հատուկ ուշադրության են արժանացրել «գիշերային պահակի պետության» հայեցակարգի սկզբունքներին:
Քննարկվող թեմայի շրջանակներում, հոդվածի հեղինակները բացահայտում են պետության և անհատի փոխհարաբերության երեք հիմնական ժամանակակից հայեցակարգերի առանձնահատկությունները: Այդ հայեցակարգերն են՝ պետության շահերի գերակայությունը անհատի շահերի նկատմամբ, անհատի շահերի գերակայությունը պետության շահերի նկատմամբ և անհատի և պետության շահերի հավասարության հայեցակարգը:
Հոդվածում ընդգծվում է, որ պետության և անհատի փոխհարաբերության վերաբերյալ լիբերալ մոտեցումներն արտացոլվել են բազմաթիվ ժամանակակից ժողովրդավարական երկրների սահմանադրություններում: Մասնավորապես, հոդվածում ընդգծվում է պետական իշխանության սահմանափակման սկզբունքի կիրառման կարևորությունը, քանի որ այն զսպում է կառավարությանը մարդու իրավունքները ոտնահարելուց, ինչպես նաև հնարավորություն է ընձեռում երկրի քաղաքացիներին լիարժեք իրականացնել իրենց քաղաքական իրավունքներն ու ազատությունները:
Կատարված ուսումնասիրությունները վկայում են, որ փոխզիջման մոդելը պետության և անհատի փոխհարաբերությունների օպտիմալ լուծումն է, իսկ պետությունն ու անհատը պետք է գործեն համերաշխության և սուբսիդիարության սկզբունքներին համապատասխան:
Բանալի բառեր և բառակապակցություններ. պետություն, անհատ, մարդու իրավունքներ և ազատություններ, սոցիալական պետություն, քաղաքացիական հասարակություն, օտարվածություն, շահերի գերակայություն, հավասարություն:
ՄԵՐԻ ԽԱՉԱՏՐՅԱՆ
Երևանի պետական համալսարանի իրավագիտության
ֆակուլտետի քաղաքացիական դատավարության ամբիոնի ասպիրանտ, դասախոս
ԱՊՕՐԻՆԻ ԾԱԳՈՒՄ ՈՒՆԵՑՈՂ ԳՈՒՅՔԻ ԲՌՆԱԳԱՆՁՄԱՆ ՊԱՀԱՆՋԻ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ ՎՃՌԻ ԿԱՅԱՑՄԱՆ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ
Համառոտագիր
ՀՀ իրավական համակարգում ներդրված առանց մեղադրական դատավճռի գույքի բռնագանձման ինստիտուտը ենթադրում է քաղաքացիական դատավարության կարգով ապօրինի ծագում ունեցող գույքի բռնագանձման պահանջի քննություն, որի նպատակը հանցավորության և կոռուպցիայի դեմ պայքարն է։ Գույքի օրինական ծագումը չհաստատվելու դեպքում գույքը կարող է բռնագանձվել հօգուտ պետության մեղադրական դատավճռի, ընդհուպ հարուցված քրեական գործի բացակայության պայմաններում, ինչը առաջ է բերում մի շարք հիմնահարցեր։ Ավելին, ՀՀ սահմանադրական դատարանում քննվում է «Ապօրինի ծագում ունեցող գույքի բռնագանձման մասին» ՀՀ օրենքի սահմանադրականության հարցը, իսկ դատական պրակտիկան գտնվում է ձևավորման փուլում։
Սույն հետազոտության շրջանակներում անդրադարձ է կատարվում ապօրինի ծագում ունեցող գույքի բռնագանձման պահանջի քննության եզրափակիչ փուլին՝ վճռի կայացմանը։ Մասնավորապես, քննարկվում են վճռի կայացման առանձնահատկությունները և այն հարցերի շրջանակը, որոնք ենթակա են պարզման գործն ըստ էության լուծելու համար։ Ուսումնասիրելով գործող կարգավորումները՝ հետևություն է կատարվել, որ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքով սահմանված ընդհանուր կանոնները բավարար չեն հայցի հիմքի հիմնավորվածությունը գնահատելու համար։
Հոդվածում քննարկվել են ապօրինի ծագում ունեցող գույքի բռնագանձման պահանջը ապօրինի ծագում ունեցող գույքի շուկայական արժեքին համարժեք գումարի բռնագանձման պահանջով փոխարինելու դեպքերը և առաջարկվել այդպիսի պահանջ ներկայացնելու հայցվորի իրավունքի որոշ սահմանափակումներ։ Միջազգային փաստաթղթերի, այլ պետությունների օրենսդրության և դատական պրակտիկայի ուսումնասիրության հիման վրա ներկայացվել են առաջարկություններ, որոնք միտված են միասնական իրավակիրառ պրակտիկայի ապահովմանը։
Բանալի բառեր և բառակապակցություններ. hայց հարուցելու հիմքերի ուսումնասիրություն, ապօրինի ծագում ունեցող գույքի բռնագանձման հայց, ապօրինի ծագում ունեցող գույք, շուկայական արժեք, Օրենքով պաշտպանվող իրավունք, վճիռ, գույքի բռնագանձման անհնարինություն, ընթացակարգային երաշխիք, շահագրգիռ անձ։
ՎԱՐԴԱՆ ՔԱԼԱՆԹԱՐՅԱՆ
ՀՀ Գիտությունների ազգային ակադեմիայի գիտակրթական միջազգային կենտրոնի տնտեսագիտության և կառավարման ամբիոնի հայցորդ
ՊԵՏԱԿԱՆ ՆԵՐԴՐՈՒՄԱՅԻՆ ՔԱՂԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ԴԵՐԸ ԵՎ ԱՌԱՆՁՆԱՀԱՏԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ԺԱՄԱՆԱԿԱԿԻՑ ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ՀԱՐԱԲԵՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐՈՒՄ
Համառոտագիր
Պետության ներդրումային քաղաքականությունը կարևոր դեր է խաղում տնտեսական գործունեության կարգավորման և խթանման գործում։ Պետության հետևողական և արդյունավետ ներդրումային քաղաքականության մշակման կարևորությունը հիմնավորվում է ժամանակակից տնտեսության բնականոն ընթացքը ժամանակ առ ժամանակ խաթարող մարտահրավերների և աճող ռիսկերի ի հայտ գալով, որոնք խաթարում են համաշխարհային ներդրումների հոսքերը։ Նման պայմաններում ներդրումները հոսում են դեպի այն երկրներ, որտեղ գործում է բարենպաստ ներդրումային միջավայր և կառավարության կողմից վարվում է արդյունավետ ներդրումային քաղաքականություն: Մասնավորապես, ճգնաժամային իրավիճակներում հատկապես կարևորվում է այն տնտեսավարող ընկերություններին աջակցումը, որոնք ներդրում են կատարում ժամանակակից նորարարական տեխնոլոգիաներով արտադրություններում, ինչը հետագայում նպաստելու է երկրի տնտեսության տեխնոլոգիական վերափոխմանը և տնտեսության առաջանցիկ աճին:
Արդյունավետ պետական ներդրումային քաղաքականությունն ուղղված է ներդրումային գործընթացների ակտիվացմանը, տնտեսական կայունության ապահովմանը և զարգացմանը, օտարերկրյա ներդրումների ներգրավման գործուն մեխանիզմների ձևավորմանն ու դրանց արդյունավետ գործունեության ապահովմանը։
Պետական ներդրումային քաղաքականությունը, որպես համակարգված միջոցառումների համալիր, միտված է ապահովելու բարենպաստ ներդրումային միջավայր, պետական ռեսուրսների ներդրումներից առավել բարձր հատույց, համաշխարհային ներդրումային շուկաներում համագործակցության համար հավասար մրցակցային հիմքեր, տնտեսության ճյուղերի, տարածաշրջանների համաչափ զարգացում, ինչպես նաև սոցիալական բոլոր խմբերի շահերի հավասարակշռություն:
Բանալի բառեր և բառակապակցություններ. պետական ներդրումային քաղաքականություն, բարենպաստ ներդրումային միջավայր, օտարեկրյա ներդրումներ, ներդրումային հարաբերություններ, տնտեսական աճ։
ՄԵԼԻՆԵ ԲԵԳԼԱՐՅԱՆ
ՀՀ ԳԱԱ Էկոլոգանոոսֆերային հետազոտությունների կենտրոնի
սննդի շղթայի ռիսկերի գնահատման տեղեկատվական վերլուծական կենտրոն,
պարենային անվտանգության և սննդանյութերի գնահատման խմբի ղեկավար,
տեխնիկական գիտությունների թեկնածու
ԴԱՎԻԹ ՊԻՊՈՅԱՆ
ՀՀ ԳԱԱ Էկոլոգանոոսֆերային հետազոտությունների կենտրոնի
սննդի շղթայի ռիսկերի գնահատման տեղեկատվական վերլուծական կենտրոնի ղեկավար,
սննդագիտության դոկտոր (Իտալիա)
ՎԻԿՏՈՐԻԱ ՉԻՐԿՈՎԱ
ՀՀ ԳԱԱ Էկոլոգանոոսֆերային հետազոտությունների կենտրոնի
սննդի շղթայի ռիսկերի գնահատման տեղեկատվական վերլուծական կենտրոնի
